قوانین ارث در کشور‌های مختلف: تفاوت‌ها و شباهت‌ها با سیستم ایران

وراثت یکی از مهم‌ترین مسائل حقوقی است که در تمام جوامع وجود دارد و هر کشوری قوانین خاص خود را برای تقسیم اموال و دارایی‌های متوفی میان وراث تعیین کرده است. در ایران، قوانین ارث بر اساس فقه اسلامی، به ویژه مذهب شیعه، تدوین شده‌اند. با این حال، در بسیاری از کشورهای جهان، سیستم‌های مختلفی برای تقسیم ارث وجود دارند که هرکدام تحت تأثیر فرهنگ، مذهب و حقوق مدنی آن کشور قرار دارند. در این مقاله، به بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های قوانین ارث در ایران و کشورهای مختلف خواهیم پرداخت.

قوانین ارث در ایران

در ایران، تقسیم ارث بر اساس قوانین شرعی و فقه اسلامی صورت می‌گیرد و قانون مدنی ایران نیز این اصول را تایید و تکمیل کرده است. در سیستم حقوقی ایران، ارث به طور عمده بر اساس اصول فقهی و از جمله تقسیم‌بندی‌های مشخصی که در قرآن و احادیث آمده، تنظیم می‌شود. برای نمونه، سهم‌الارث هر فرد بستگی به نوع روابط خانوادگی او با متوفی دارد. به‌طور کلی، وراث عبارتند از:

  • پدر و مادر: والدین متوفی، در صورتی که فرزند متوفی وجود داشته باشد، سهم خود را از ارث دریافت می‌کنند. پدر و مادر در صورتی که تنها وراث باشند، تمام ارث را به ارث می‌برند.
  • همسر: همسر متوفی نیز سهم مشخصی از ارث خواهد داشت که بسته به اینکه فرزند وجود دارد یا خیر، متفاوت خواهد بود.
  • فرزندان: فرزندان، در صورتی که هیچ وصیت‌نامه‌ای وجود نداشته باشد، سهم بیشتری نسبت به سایر وراث می‌برند.
  • دیگر اقوام: در صورتی که فرزند، همسر یا والدین متوفی وجود نداشته باشند، سایر اقوام مانند خواهر، برادر و سایر نزدیکان می‌توانند به ارث برسند.

طبق فقه شیعه، سهم‌الارث به صورت درصدی از مجموع دارایی‌ها به هر وارث اختصاص می‌یابد. برای مثال، در صورتی که متوفی فرزند، همسر و والدین داشته باشد، سهم همسر یک هشتم از دارایی‌ها خواهد بود، در حالی که سهم پسر بیشتر از سهم دختر است.

تفاوت‌های سیستم ارث در کشورهای مختلف

در سایر کشورهای جهان، بسته به سیستم حقوقی و فرهنگی، قوانین ارث متفاوت است. به طور کلی، دو نوع سیستم اصلی برای تقسیم ارث وجود دارد: سیستم وراثت مبتنی بر قانون و سیستم وراثت مبتنی بر وصیت‌نامه.

1. سیستم وراثت مبتنی بر قانون

در بسیاری از کشورهای اروپایی و ایالات متحده، سیستم ارث به‌صورت قانونی عمل می‌کند. یعنی اگر متوفی وصیت‌نامه نداشته باشد، تقسیم دارایی‌ها بر اساس قوانین عمومی ارث انجام می‌شود. در این سیستم، سهم‌الارث از پیش تعیین شده است و به هیچ‌وجه نمی‌توان آن را تغییر داد. در این سیستم:

  • همسر و فرزندان سهم برابر یا متفاوتی از دارایی‌ها دریافت می‌کنند.
  • نسبت‌های دیگر مانند والدین، خواهر و برادر تنها در صورتی ارث می‌برند که هیچ فرزند یا همسری وجود نداشته باشد.

برای مثال، در آلمان و فرانسه، تقسیم ارث بر اساس قانون مدنی این کشورها انجام می‌شود و سهم وراث به گونه‌ای تقسیم می‌شود که در آن فرزندان و همسر سهم‌برابر دارند. البته در این کشورها، می‌توان وصیت‌نامه تنظیم کرد که این تقسیم‌بندی را تغییر دهد.

2. سیستم وراثت مبتنی بر وصیت‌نامه

در بسیاری از کشورهای دیگر، به‌ویژه کشورهای دارای سیستم حقوقی مبتنی بر سنت‌های رومی-ژرمنی، افراد این آزادی را دارند که با تنظیم وصیت‌نامه، نحوه تقسیم دارایی‌های خود را مشخص کنند. در این کشورها، متوفی می‌تواند بخشی از دارایی‌های خود را به هر کسی که می‌خواهد، اختصاص دهد. به طور مثال:

  • در انگلستان، سیستم حقوقی ارث به صورت “وصیت‌نامه‌ای” است. افراد می‌توانند از طریق وصیت‌نامه نحوه تقسیم دارایی‌های خود را تعیین کنند، اما برخی از وراث مانند همسر و فرزندان از حقوق خاصی برخوردار هستند که نمی‌توان آن‌ها را نادیده گرفت.
  • در ایالات متحده نیز به‌طور مشابه، افراد می‌توانند دارایی‌های خود را بر اساس خواست خود تقسیم کنند، ولی در برخی ایالات، اگر وصیت‌نامه نباشد، قوانین عمومی ارث به اجرا در می‌آید.

شباهت‌ها و تفاوت‌های ارث در ایران و دیگر کشورها

شباهت‌ها:

  • در تمامی کشورها، قوانینی برای جلوگیری از بی‌عدالتی در تقسیم ارث وجود دارد و معمولاً به نوعی سهم وراث از پیش تعیین شده است.
  • در ایران و بسیاری از کشورها، فرزندان به عنوان اصلی‌ترین وراث شناخته می‌شوند و معمولاً سهم بیشتری از دارایی‌ها را دریافت می‌کنند.
  • در همه سیستم‌ها، همسر یکی از وراث اصلی محسوب می‌شود و از دارایی‌ها سهم مشخصی می‌برد.

تفاوت‌ها:

  • در ایران، سهم‌الارث بین مرد و زن بر اساس فقه اسلامی متفاوت است (برای مثال، سهم دختر نصف سهم پسر است)، در حالی که در بسیاری از کشورهای اروپایی، این تفاوت‌ها وجود ندارد و زن و مرد سهم یکسانی دارند.
  • در کشورهایی مثل آلمان و فرانسه، تقسیم ارث بیشتر مبتنی بر قوانین مدنی است، در حالی که در ایران، قانون ارث عمدتاً بر اساس قوانین مذهبی و فقهی (شیعه) است.
  • در سیستم‌های وصیت‌نامه‌ای مانند انگلستان، افراد آزادی بیشتری در تخصیص اموال خود دارند، در حالی که در ایران، در صورت عدم وصیت‌نامه، وراث از قوانین شرعی پیروی می‌کنند و امکان تغییر آن‌ها محدود است.

نتیجه‌گیری

به طور کلی، قوانین ارث در کشورهای مختلف با توجه به مذهب، فرهنگ و سیستم حقوقی هر کشور تفاوت‌های زیادی دارند. در حالی که در ایران، تقسیم ارث بر اساس اصول فقهی اسلام و به‌ویژه مذهب شیعه صورت می‌گیرد، در بسیاری از کشورهای دیگر قوانین مدنی و وصیت‌نامه‌ای نقش بیشتری دارند. شناخت این تفاوت‌ها می‌تواند برای افرادی که در کشورهای مختلف زندگی می‌کنند یا دارای اموال در کشورهای دیگر هستند، بسیار مفید باشد.